73357334733373327331733073297328732773267325

Karaçay-Çerkesya’da “Alaşara” Uluslararası Birliği ile Karaçay-Çerkes Devlet Üniversitesi, KÇC Eğitim ve İlim Bakanlığı ve Abaza Bölgesi Belediyesi Yönetimi’nin ortaklaşa  senelik olarak düzenlediği Abaza Dili ve Edebiyetı Şöleni geçti. Faaliyet bu yıl Tatlustan Tabulov’un 140 yıllığına adanmış olup, “Alaşara” Derneği’nın Devlet Cumhurbaşkanı kaynaklarının kullanımı ile gerçekleştirildi.

Tatlustan Zakeriyeviç Tabulov – ünlü Abaza aydını, Abaza edebiyatının temelini atan, halk folklorunun ilk toplayanı, ilk Abaza harf eğitim kitapçıkları ve eğitim kılavuzlarının yazarı, ilk profesyonel Abaza dilli edebiyatçısıdır. Onun Çerkes yazı dili ve edebiyatının oluşturulmasındaki rolünü de belirtmek gerekiyor. Yayın ve okul pratiğinde dört sene boyunca kullanılan Arap grafiği üzerine Çerkes dili alfabesini 1924 yılında tasarlamıştır. 1925 yılı ile 1932 arası dönemde Tabulov Çerkes dilinde 13 adet harf eğitim kitapçığı, harf eğitim sonrası çalışma kitaplarını, okuma kitaplarını, metod kılavuzlarını, 1929 yılında ise “Zuli” adında şiir, pyes ve drama mecmuasını yayınlamış. 

1923 yılında Latin grafiği üzerine Abaza alfabesinin kabulünden sonra Tatlustan Zakeriyeviç Abaza dilini inceleme ve eğitimi, milli folklorun toplanması, Abaza dilin Edebi eserlerinin oluşturulması işlerine yoğunlaştı. Daha savaşa kadar tek başına ve başkaları ile ortaklaşa 19 harf öğretim kitapçığını, Abaza dil bilbilgisi kitaplarını, okuma ve harf öğretim kitapçığı sonrası okunacak kitabı oluşturmuş. Savaş sonrası yıllarda da iki  ilmi çalışmayı yayınlamış, iki tanesinin daha elyazılarını hazırlamış, Nikolay Çukovskiy’nin “Nehir Kenarında Ev” hikayesini tercüme ederek yayınlamış, 12 program, ekzersiz mecmuası, Abaza dili kitabı, Ana dili edebiyatı okuma kitapları, buna ek olarak foklor temelinde şahsi eserlerini de ekleme ile hazıarlanmasına katılmıştır. 1947 yılında ilk Abaza masallar mecmuasını, 1955 yılında ise ünlü Abhaz ilim insanı Konstantin Şakrıl ile ortaklaşa ikincisini yayınlamıştır.   

Yıllık Abaza Dili ve Edebiyatı Şöleni geleneksel olarak halk öğretmenin anısına “Tabulov Okumaları” adı verilen ilmi-pratik konferans ile sonlanmaktadır. Bu seneki şölen boyutlarının hacmini genişletmiş olup, ona Abhazya’dan çok sayıda ilim insanı, üniversite ve okul öğrencileri de katıldı. Şölenin programı da içerik bakımdan daha fazla zenginleşerek tecrübeli Abaza dili ve edebiyatı öğretmenlerinin master-classları dahil edildi.

24 ekimde Elburgan Genel Eğtim Okulu’nda iki adet umuma açık Abaza dili ve edebiyatı dersleri yapıldı. Onları ilerleyişini Prof. Dr. Sergey Pazov, Karaçay-Çerkes Eğitim Çalışanlarının Mesleki Seviyelerini Yükseltme Enstitüsü Kabartay-Çerkes ve Abaza Dilleri ve Edebiyatları Dalının başkanı Bilal Hasarokov, Karaçay-Çerkes Dil İncelemeleri Enstitüsü’nün Abaza Bölümü Yöneticisi Ayşat Dzıba, Abaza Bölgesi Yönetimi’nin Eğitim ve Kültür Yönetimi Başkanı Zemfira Murtazova, Abaza Bölgesi Abaza dili ve edebiyatı öğretmenleri ile “Alaşara” Derneği çalışanları izledi.

9’ncu sınıfın Abaza dili derslerini öğretmen Aminat Şhayeva yürütüyordu. O ilk başta öğrencilerin bir önceki ders olan belirsiz öz cümleler konusunu ne şekilde özümsediklerini denetledi. Öğrencilerin bir kısmına test çalışmaları dağıtarak bu sırada diğerleri ile ödevin cümle incelemelerini yaptı. Çok sayıda misafirin bulunuşu öğrencileri biraz sıkıyor gibiydi – biraz cesaretsiz olarak el kaldırıyor, kısık sesle cevaplandırıyorlardı. Fakat cevapların kendileri doğruydu ve Aminat Raşidovna onlardan yeteri derece memnun kalmıştı. 

Daha sonra dilbilgisi çalışması vardı: çocuklar artık daha fazla cesur olarak milli folklordan alınmış çeşitli deyimleri nasıl anladıklarını anlatıyor, kelimeleri Rusçaya çeviriyordu. Ne zaman söz konusu görevin başarılı şekilde üzerinden gelince, öğretmenleri yeni konu olan yapısal cümlelerin anlatımına geçti. Sınıf meğer aynı konuyu şu an Rus dili dersinde de görüyormüş ve bu da hem öğretmenin görevini, hem de öğrencilerin konuyu anlamalarını kolaylaştırdı. Ve “Altın Güz” konusunda yapısal cümleleri kullanarak kompozisyon yazma görevi dokuzuncu sınıf öğrencileri için fazla bir zorluk oluşturmadı. En azından oluşturdukları metinleri okuyan iki kız öğrencisinin yapısal cümlelerin ne olduğu, şifahi ve yazı dilinde ne şekilde kullanılacağını tam olarak anladıklarını gösterdi.

Ana konudan biraz sapma da olmuştu. Öğretmen çocukların Abazaca saymayı ne kadar iyi bildiklerini denetlemişti. Ekzersiz olarak verdiği sayılar Abazalar için önemli bir olayı ifade ediyorlardı. Öğrencilerin hem sayma, hem de sayılarla ilgili olayları biliyor olduğu ortaya çıktı.

Böylece, Aminat Raşidovna’ya ancak onları övmek, dersin en aktif olanlarını belirtmek, bir sonraki ders ve tüm güz tatili için ödevleri vermek kalıyordu.

Abaza Edebiyatı dersini beşinci sınıf öğrencileri ile İnjiç-Çukun öğretmeni Fatima Asanayeva yaptı. Beşinci sınıfın programı Abaza halkı şifahi eserleri ile tanışmayı öngörüyor. Monitörde gösterilen masal kahramanlarını öğrencilerin tanıyabildiklerinden hareketle “Zenginlik ve Zeka”, “Yaşlının Kızı Prensi Nasıl Yendiği Hakkında”, “Güzel Kız ve Üç Arkadaşı”, “Yaşlı ve Karınca” gibi eserleri biliyor olduklarını anlaşıldı. Daha da önemlisi söz konusu masalların öğrettiklerini kavrayabildikleri idi.   

Program üzerine öğrencilerin geçmesi gereken bir sonraki masal “Aynıj’ın Oğlu’ydu” (Aynıj – masal kahramanı dev). Çocukları yeni eser ile tanıştırmadan önce, öğretmenleri metinde geçen ve daha önce karşılaşmadıkları bir kısım unutulmuş kelimelerin anlamını verdi. Fatima Muhacirovna masalın bir kısmını okuyarak sınıfın konuyu ne şekilde anlayabildiğini denetledi ve öğrencierin sadece anlatımın kendini değil, bazı kısımların terbiye edici önemini de kavradıkları ortaya çıktı. Onlar kahramanı annesini dinlememesi, hatta babası ile kavga etmesinden dolayı ayıpladı. Daha sonra öğrenciler masalın parçalarını sıra ile kendileri okuyup, tanımadıkları Abaza metnini güzel okuma becerilerini sergiledi ve dersin sonunda ise eserin kahramanlarını tasavvur ettikleri şekilde resimlerini çizdiler.

Öğretmenleri tarafından övgü ve gelecek tatil ile ilgili ödevleri aldıktan sonra çocuklar teneffüse çıktı.

Misafirleri ise bir tane daha mesai dışı ders bekliyordu. 9’ncu sınıfın öğrencileri, öğretmenler Ayşat Koyçeva ve Madina Meremkulova’nın yönetiminde dağ gelenekleri konusunda tiyatro gösterisini hazırladılar ve “Zarılya” adlı Tatlustan Tabulov’un pyes’ini sahneye uyarladılar. Genç sanatçıların oyunları izleyicilerin coşkulu alkışlarına neden oldu.

Sergey Pazov, geçen dersleri yorumlamasında katılan öğrencilerin iyi derece aktiflik gösterdiğini, çocukların canlarının sıkılmadığını, öğretmenlerini büyük ilgi ile dinleyip, sorularını cevapladıklarını belirtti.

- Ön önemlisi de çocuklar çok iyiler ve Abazacayı güzel kullanıyorlar. Bu tür öğrenciler olduğu zaman çalışılacak kişiler ve konular bulunuyor. – diye tamamladı o.

Elburgan’daki umuma açık dersler 2019 yılı Abaza Dili ve Edebiyatı Şöleni’nin başlangıcının belirtisi oldu. İkinci gün 25 ekimde onu programın yarışma kısmı devam ettirdi. O, Çerkessk No: 16 jimnazide geçmiş olup, şiir okuyucuları ile kompozisyon yarışmaları, Abaza dili ve edebiyatından olimpiyattan oluşuşmakta, Abaza okulları ve Karaçay-Çerkes Eğitim Kolej’inin birinci sınıf öğrencilerinden 200’den fazla öğrenci katıldı. Projenin yöneticileri KÇDU Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Sergey Pazov, KÇC Eğitim Bakan Yardımcısı Fatima Bekijeva, Abaza Bölgesi Yönetimi Eğitim ve Kültür Yönetimi Başkanı Zemfira Murtazova, Abhaz Devlet Üniverstitesi baş okutmanı Ahra Ankvab, Gudauta Genel Eğtimi Okulu No: 2 müdürü Lüdmila Ristova herkesi selamladılar.

Ahra Ankvab ve Lüdmila Ristova yarışmaya Abhaz Devlet Üniversitesi alt sınıflarından dört öğrenci ve Gudauta 2 No’lu Genel Eğitim Okulu’ndan dört üst sınıf öğrencisini getirdi ve onların okumaları şiir okuyucuları yarışmasının süsü oldu. Onların şiir okumaları ve Abaza ve Ahbaz dillerindeki söyledikleri şarkıları o kadar keskindi ki, bazıları tiyatro sanatçıları olup-olmadıkları konusunda şüphelendiler.

Karaçay-Çerkesya okullarının öğrencileri de çok keskin okumayı sergilediklediler. Ve ödülleri doğru şekilde paylaşmak için yarışmanın jürisinin çok kafayı yormaları gerekti.

Tüm yarışmaların kazananları 1 kasımda “Tabulov Okumaları” İlmi-Pratik Konferansı’nın genel oturumunda açıklanmıştı. Tüm ödül sahiplerine belgeler ve hediyeler, alt yaş grupları galiplerine ise bir de parasal ödüller verildi. Üst sınıf galiplerini ise 2020 yılı temmuzda Abhazya’nın Karadeniz kıyısında Dil Kampına biletler bekliyor.

- Şimdilik bu tür ödül sadece üst sınıf öğrencileri için belirlenmiştir, çünkü onların artık pasaportları mevcut olup, kendi başlarına yurt dışı seyahati yapabiliyorlar. – şeklinde açıkladı Sergey Pazov.

İlk yaş grubu (5-8 sınıflar) kompozisyon yarışmasında Malo-Abazinsk Genel Eğitim Okulu öğrencisi Elina Şhayeva’nın çalışması en iyi olarak kabul edildi. İkinci sıraya – Krasnıy Vostok köyü R.N. Klıçev adlı No:3 Genel Eğitim Okulu öğrencisi Amiran Kokov, üçüncü sıraya ise İnjiç-Çukun’dan Diyana Blenaova layık görüldü.

Üst sınıf öğrencileri arasından ise aynı anda en iyi kompozisyonların sahipleri iki oğrenci – Milana Hatsızova (Elburgan) ve Madina Pşunova (Krasnıy Vostok) oldu. İkinci sıra da yine iki kişiye verildi – Ayna Ksalova (Elburgan) ve Alimran Haçukov (Çerkessk şehri 17 No’lu öğrencisi). Üçüncü sıranın sahibi de Staro-Kuvinsk’ten Liliya Aşba oldu.

Şölene aktif katılımları ve konunun orjinal açıklamasından dolayı üç kompozisyonun sahipleri daha özel belgelerin sahipleri oldu – Liliya Darmilova (Novo-Kuvinsk), Milana Kablahova (Krasnıy Vostok) ve Muhammad Kamov (Elburgan).

İkinci yaş grubunda (8-9) sınıfları Çerkessk şehri eğitim kurumlarının temsilcileri Dayana Hutova (11 No’lu Eğitim Merkezi), Aliyhan Huhov (17 No’lu jimnazi) ve Milana Malhozova (5 No’lu jimnazi) ve de Milana ile 3’ncü sırayı paylaşan Kara-Pago’dan Salima Hatatokova çok iyi çalışmaları sergilediler. 

Şehir okulun bir öğrencisi daha Amina Klıçeva (9 No’lu jimnazi) üst sınıf öğrencileri arasında üçüncü sıranın sahibi oldu. Birinciliği burada Karaçay-Çerkes Eğitim Koleji öğrencisi Radima Aysanova, ikinciliği – Kara-Pago köyü V.G. Ardzinba Eğitim Merkezi 11 sınıf öğrencisi Camila Kuraçinova aldı.

Şiir Okuyucuları yarışmasına ilk sınıf öğrencileri de katılmıştı. Jüriye göre alt sınıf öğrencileri arasında Kubina’dan Arianna Tlyaujeva herkesten daha iyi okumuştu. İkinci sıranın Çerkessk 15 No’lu jimnazinin öğrencisi Arsen Dagujiyev, üçüncünün ise Psıj 1 No’lu jimnazisinden Darina Uteguşeva sahibi oldu.

5-8 sınıfı öğrencileri arasında jüriyi daha fazla etkileyenler Saida Şeremetova (Krasnıy Vostok), Amal Apsov (Psıj, 1 No’lu jimnazi) ve Lapugova Liana (Staro-Kuvinsk) oldu.

Jüri, üst yaş grubunda Elburgan’dan Muhtar Koyçev ile Krasnıy Vostok’tan Alina Teberdukova arasında seçimi yapamayıp, her ikisine birincilik ödülünü verdi. İkincilik ödülün sahibi Zalina Kahunova (eğitim koleji), üçüncü de Alim Çikov (Psıj, 1 No’lu jimnazi) oldu.

Yarışmanın iki katılımcısı daha – Rizuan Şhagoşev (Psıj 2 No’lu okulu) ve Amina Dzıba (Staro-Kuvinsk) Şölenin Düzenleyici Komitesi tarafından başarı belgeleri ile ödüllendirildi.

Abaza ve Abhaz şairlerin şiirlerini okumada keskinlik ve artistlikleri ile izleyicilerde derin etkiyi yaratan Abhazya’dan misafirler de aldı başarı belgeleri aldılar: Gudauta şehri 2 No’lu okulun öğrencileri İnar Gerzmava, Denis Kulanba, Elif Otırba, Aminat Tarkil ve Abhaz Devlet Üniversitesi öğrencileri Diana Arahamiya, Sofiya Dgebuladze ve Said Sangliya’nın şarkılarını söyleyen Alhas Psardiya.

Düzenleme Komitesi bir de yarışmanın galipleri ve ödül sahiplerini hazırlayan ve de şölenin düzenlenmesine yardımcı olan öğretmenleri özel olarak belirtti.

Konferansın kendisine ilim insanları, eğitimcileri, Abaza dili ve edebiyatı konusunda uzmanlar ve de Habez Bölgesi Çerkes dili öğretmenlerinden büyük bir grup ile Abhazya’dan araştırmacılardan oluşan uzman bir heyet katıldı. Ona bir de toplumsal çalışanlar “Adıge Hase” Toplumsal Hareket’in Başkanı Ali Aslanov, “Apsadgıl” Abaza Toplumsal Kuruluşları Birliği’nin çalışanları davet edildi.

Genel oturum Abaza Bölgesi’nin toplantı salonunda geçiyordu. Açılışını Karaçay-Çerkes Devlet Üniveristesi’nin rektör yardımcısı Prof. Dr. Sergey Pazov yaptı. Katılımcılara selamlama konuşmaları ile Abaza Bölgesi Yönetimi Başkanı Muhacir Nirov, KÇC Eğitim ve İlim bakanının yardımcısı Fatima Bekijeva, KÇDU rektörü Tausoltan Uzdenov hitap ettiler. Onlar tecrübe paylaşımı, ilmi-eğitim işbirliğinin geliştirilmesi için geniş imkanların açmasından dolayı konferansın pratik anlamını belirttiler. Tausoltan Aubekiroviç bir de katılımcılara üniversitenin yayınlamaya başladığı KÇC halklarının dillerindeki yayınsal ve ilmi metodik dergilerin tanıtımını yaptı. İlim adamları ve uzmanlar yayın evinden daha yeni alınan Abazaca “Abazaşta Adzıkva” (Abazaşta’nın Pınarları) ve Çerkesçe “Heku” dergilerin ilk yayınlarını aldılar.

“Alaşara” Derneği başkan yardımcısı Ramazan Mhtse kuruluşun başkanı Mussa Ekzekov’un selamlama göndermesini okudu. O, Abaza ve Çerkes dillerin yazı dillerinin oluşturulması ve edebiyatların düzenlenmesinde Tatlustan Tabulov’un katkısını kısaca anlattıktan sonra ilmi ve eğitim toplumunu bekleyen amaçlar üzerinde özellikle durdu.

- Önemli olan Tatlustan Tabulov’u sadece hatırlamak ve övgüler yağdırmakla kalmayıp, başlatmış olduğu işi devam ettirmemiz ve onun gibi dilimiz ve kültürümüze karşı sevgi gösterip, söz konusu paha biçilmez zenginliği nesilden nesle aktarmamızdır. Ve özellik size – Abaza dili uzmanları, öğretmenler, ilim insanları, edebiyat aydınları – söz konusu işte en önemli görev düşüyor. Dilin gelişimini sağlayacak yapıcı gücü sizde gözlemliyoruz ve bu da mutlaka gelenek ve göreneklerin korunmasına yansıyacaktır. Başarılı çalışmaları diliyor ve araştırmalarız ile tecrübenizin güncel ilmi ve pedagoji pratiğinde aktif olarak kullanılacak olduğundan eminim. – dedi Ramazan Mhtse.

Genel oturumda Abhaz ve Abaza edebiyatlarının temelini atan Dmitriy Gulia ile Tatlustan Tabulov’un hayatı ve çalışmalarını anlatan dilbilimi ilimleri doktoru Otar Dzidzariya; Abaza dilinde saygı hakkında deyimlerin analizini yapan dilbilimleri doktoru Maryat Haratokova; cumhuriyetin başkentinde genel eğitim kurumlarında milli dilin öğretiminin durumu ve kalitesi hakkında ilgi çekici bilgileri aktaran Çerkessk şehri Belediye Başkanlığı’nın Eğitim Yönetimi baş uzmanı Hacat Agirbova; Ekim İhtilaline kadar Abazalarda yayınlanmış kitapların mecvudiyetini anlatan Tarih İlimleri Adayı Aminat Kurmanseitova’nın sunumları dinlendi. Son sunum bazı kavramlın farklı yorumlanmasından ortaya çıkan, fazla büyük olmayan tartışmalara neden oldu.

Aradan sonra konferansın katılımcıları Elburgan okuluna geçtiler ve üç kısma ayrılarak Abaza ve Kabartay-Çerkes dilleri, edebiyatı ve folklorunun güncel durumu ve incelenmesi ile ilgili sorunları müzakere ettiler. Konferansın toplamın 50 sunum dinlendi. Onlardan bir kısmı yazılı olarak sunulmuş olup, okunanlar gibi konferanın materyelleri mecmuasına dahil edilecektir.